چرا شیعیان در نماز، از مُهر استفاده می کنند؟ آیا این کار، نوعی عبادت غیر خدا و بدعت محسوب نمی شود؟
با این که تمام فقهای اهل سنت مانند فقهای شیعه قائل به آنند که سجده بر خاک صحیح است اما نمی دانیم چرا عده ای اصرار دارند بر این که نماز خواندن با خاک و مهر نوعی بدعت در دین است!
ما در اینجا به روایاتی از منابع معتبر اهل سنت که به اثبات سنت بودن سجده بر خاک می پردازد ،اشاره می کنیم:
الف) حدیث معروف نبوی در مورد سجده بر زمین
این حدیث را شیعه و اهل سنت از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده اند که فرمود: (جعلتْ لی الاْرْض مسْجدا و طهورا )[1] زمین برای من محل سجده و طهارت (تیمم) قرار داده شده است.
بعضی از فقهای اهل سنت گمان کرده اند؛ معنای حدیث آن است که سراسر روی زمین محل عبادت پروردگار است و انجام عبادات ، مخصوص محل معینی نیست، آن گونه که یهود و نصاری گمان می کرده اند که عبادت حتما باید در کلیسا و معابد خاص انجام گردد ، ولی این تفسیر با کمی دقت با معنای واقعی حدیث سازگار نیست، زیرا پیامبر فرمود:
«زمین هم طهور است و هم مسجد» و می دانیم آنچه طهور است و با آن می توان تیمم کرد، خاک و سنگ زمین است ، بنابر این سجده گاه نیز باید همان خاک و سنگ باشد.
اگر پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) می خواست آن معنا را که جمعی از فقهای اهل سنت از حدیث استفاده کرده‌اند، بیان کند باید بگوید: (جعلت لی الارض مسجدا و ترابها طهورا) یعنی سرتاسر زمین برای من مسجد است و خاک آن وسیله طهارت و تیمم، ولی چنین نفرمود .
بنابراین شکی نیست که مسجد در این روایت به معنای سجده گاه است و سجده گاه باید همان چیزی باشد که بتوان بر آن تیمم کرد.
پس اگر شیعیان مقید هستند بر زمین سجده کنند و سجده بر فرش و مانند آن را مجاز نمی دانند ، کار خطایی نکرده اند ، چون به دستور رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلم) عمل می کنند.
ب) سیره پیامبر
از روایات متعددی استفاده می شود که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) نیز بر زمین سجده می کرد، نه بر فرش ، لباس و مانند آن.
در حدیثی از ابوهریره می خوانیم که می گوید: رسول خدا را در یک روز بارانی دیدم که بر زمین سجده می کرد و اثر آن بر پیشانی و بینی او نمایان بود». [2]اگر سجده بر فرش و پارچه جایز بود ، لزومی نداشت آن حضرت در روز بارانی بر زمین سجده کند.
عایشه نیز می گوید: من هرگز ندیدم پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) (به هنگام سجده) پیشانی خود را به چیزی بپوشاند». [3]
ابن حجر در شرح این حدیث می گوید: این حدیث اشاره به این است که اصل در سجده این است که پیشانی به زمین برسد ولی در موقع عدم توانایی واجب نیست. [4]
در حال حاضر، در سرزمین وحی، وقتی شیعیان بر روی حصیری که از چیزهایی که از خاک می روید نماز می خوانند، عده ای متعصب به آن ها اشکال می گیرند و آن را عبادت غیرخدا می دانند!
احمد ابن حنبل در روایتی از میمونه (یکی از همسران رسول خدا) نقل می کند: «پیامبر بر قطعه حصیری نماز می خواند و سجده می کرد.»[5]
بدیهی است مفهوم حدیث این است که پیامبر بر همان سجاده حصیری سجده می کرد. نه فرش و پارچه و امثال آن.
روایات متعددی در منابع معروف اهل سنت آمده است که پیامبر بر «خمره» نماز می خواند، (خمره حصیر کوچک یا سجاده‌ای است که از برگ درخت نخل می بافتند).
چرا باید شیعیان از سوی بعضی متعصبین به بدعت متهم شوند و با چشم خشم به آنها نگریسته شود، در حالی که این احادیث می گوید: این کار سنت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) بوده است و چقدر دردناک است که سنت‌ها بدعت شمرده شود!
ج) سیره صحابه و تابعین
از موضوعات جالب در این بحث این است که دقت در حالات صحابه و گروهی که بعد از آنها روی کار آمدند (و به نام تابعین معروفند) نشان می دهد که آنها هم بر زمین سجده می کردند ، به عنوان نمونه :
1ـ جابر بن عبدالله انصاری می گوید: من با پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) نماز ظهر می خواندم ، مقداری از سنگریزه ها را در یک کف دست می گرفتم و آن را از این دست به آن دست می کردم تا خنک شود و بر آن سجده کنم ، این کار به خاطر شدت گرما بود». [6]
این حدیث به خوبی نشان می دهد که اصحاب پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) مقید بودند بر زمین سجده کنند ، حتی برای موقع گرما چاره می اندیشیدند. اگر سجده بر زمین لازم نبود این کار پر زحمت لزومی نداشت.
2ـ انس بن مالک می گوید: ما در شدت گرما در خدمت رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) بودیم، بعضی از ما سنگریزه را در دستش می گرفت تا خنک شود سپس آن را بر زمین می نهاد و بر آن سجده می کرد.[7]
این تعبیر نیز نشان می دهد که این کار در بین اصحاب رایج بوده است.
3- در حالات مسروق بن اجدع، از یاران ابن مسعود آمده است: «او اجازه نمی داد بر غیر زمین سجده کنند، حتی هنگامی که به کشتی سوار می شد ، چیزی با خود به کشتی می برد و بر آن سجده می کرد».[8]
4- علی بن عبدالله بن عباس به «رزین» نوشت: قطعه صافی از سنگ‌های «مروه» برای من بفرست تا بر آن سجده کنم.[9]
5- در نقل دیگری در کتاب فتح الباری(شرح صحیح بخاری) آمده است: «عمر بن عبدالعزیز قناعت به سجده بر حصیر نمی‌کرد بلکه مقداری خاک بر آن می گذارد و بر آن سجده می کرد». [10]
از مجموع این اخبار چه می فهمیم ؟ آیا جز این است که سیره اصحاب و بعد از اصحاب ، در قرون نخستین این بوده است که بر زمین یعنی خاک و سنگ و شن و مانند آن سجده می کردند.
حال اگر کسانی از مسلمین در عصر ما بخواهند این سنت را زنده کنند باید به عنوان بدعت از آن یاد شود؟!
متاسفانه عده ای که در صدد تفرقه افکنی و ایجاد بدبینی میان مذاهب اسلامی هستند، می گویند: سجده بر خاک و مهر، نوعی پرستش خاک و مهر است!
این عده افراد یا نفهمیده اند و یا نخواسته اند بفهمند که بین سجده کردن بر چیزی و سجده کردن برای آن چیز تفاوت است همچنان که نماز خواندن به سوی کعبه غیر از نماز خواندن برای کعبه است.
پی نوشت:
1- صحیح بخاری، جلد 1، صفحه91 و سنن بیهقی، جلد2، صفحه 433
2- مجمع الزوائد، جلد2، صفحه 126.
3- مصنف ابن ابی شبیه، جلد1، صفحه 397.
4- فتح الاری، جلد1، صفحه 404.
5- مستند احمد، جلد 6، صفحه 331.
6- مستند احمد، جلد3، صفحه 327، سنن بیهقی، جلد1، صفحه 429.
7- الستن الکبری بیقهی، جلد2، صفحه106.
8- طبقات الکبری، ابن سعد، جلد6، صفحه 53.
9- اخبار مکه از قی، جلد2، صفحه 151.
10- فتح الباری، جلد1، صفحه 410.
اخذ: تبیان
